Početkom septembra, svet je obeležio 80 godina od početka Drugog svetskog rata. Šefovi država i vlada, oba zaraćena bloka (izuzev Rusije i Srbije), okupili su se u poljskom mestu Vjelunj, u kojem su započele prve ratne operacije. To je bila prilika da se oda počast svim nastradalim ljudima tokom ovog najvećeg sukoba u istoriji čovečanstva, čija cifra se kreće oko 55 miliona i ukaže na pogubne posledice ideologije fašizma/nacizma.
I dok se i danas pišu studije na temu uzroka i posledica Drugog svetskog rata, Holokausta, patnji i stradanja civilnog stanovništva, i dalje u drugom planu stoji tema pogroma homoseksualaca u nacističkoj Nemačkoj i njihovog istrebljenja u koncentracionim logorima. Upravo je odnos prema homoseksualcima istorijska dodirna tačka svih lidera okupljenih u Poljskoj, bez obzira kojem su bloku pripadali.
Iako ova tema daleko prevazilazi format našeg magazina, potrebno je, najpre, reći par osnovnih stvari: fašizam spada u krajnje desnu i reakcionarnu ideologiju i nastao je kao skup već do tada postojećih ideja, koje je skupio u jednu celinu kako bi se pokazao što prihvatljivijim za širi sloj ljudi; u fašizmu, društvo je podređeno državi i ne postoje slobode i prava pojedinaca, one su zamenjene raznim organskim i korporativnim formama; fašizam nastaje kao direktna reakcija na sve snažniji uspon komunizma i poriče prosvetiteljske humanističke ideale izražene u građanskim i radničkim revolucijama i proglašava naciju/rasu i njihovo jedinstvo, kao najviši ideal.
Ubrzo po stupanju na dužnost nemačkog kancelara 1933. godine, Hitler izdaje proklamaciju iz koje se jasno vidi kako zamišlja budući društveni poredak: ’’Vlada će sačuvati i odbraniti te osnovne principe, na kojima je naša nacija izgrađena. To se odnosi na hrišćanstvo, kao temelj naše nemačke moralnosti i porodicu kao osnovu nacionalnog života.’’ Naravno, nacisti su još unapred targetirali određene društvene grupe koje narušavaju nemački nacionalni sklad i slabe njegov otpor prema neprijateljima– pored komunista i Jevreja, to su bili i homoseksualci.
Tako je Hajnrih Himler, još 1928. godine, izjavio: „Svako ko misli o homoseksualnoj ljubavi je naš neprijatelj. Mi odbacujemo sve što oduzima maskulinitet naših ljudi i čini ih igračkom naših neprijatelja, jer mi znamo da je život borba i ludilo je pomisliti da će se ljudi ikad bratski zagrliti.“ Osnovni „greh“ homoseksualaca je bio taj što nisu mogli učestvovati u biološkoj reprodukciji i što su time narušavali čistotu i jačinu tzv. arijevske rase. Baš u vreme uspona nacista, tokom 20-tih godina XX veka, u Rusiji je tekla seksualna revolucija, koja je donela emancipaciju milionima homoseksualaca. Nacisti su u tome videli veliku jevrejsku zaveru, koja ima za cilj uništenje superiornih naroda i rasa.
Rudolf Dils, prvi šef Gestapoa, prenosi Hitlerove reči: „Poučavao me je ulozi homoseksualnosti u istoriji i politici. To je uništilo drevnu Grčku, rekao je. Jednom ispunjena, ona širi svoje zarazne efekte kao neizbežan zakon prirode, prema najboljim i najmuževnijim karakterima, eliminišući iz reproduktivnog procesa one muškarce od čijeg potomstva zavisi jedan narod. Neposredan rezultat poroka je taj da neprirodna strast ubrzo postaje dominantna u javnim poslovima, ako se dozvoli njeno nesmetano širenje.“ Zvuči li vam ovo poznato i danas?
Već 1933. godine, Vlada proglašava zabranu svih homoseksualnih organizacija, listova i klubova. Tako je zatvoren čuveni gay bar „Eldorado“, stecište ondašnjih homoseksualaca. Takođe, prestao je sa radom i gay časopis Die Freundschaft („Prijateljstvo“). Česte racije partijske policije i upad u gay ustanove, doprineo je opštem strahu i neizvesnosti gay ljudi. Jedno svedočanstvo iz tog vremena nam ilustruje takvu situaciju: „Želeći da ne inkriminišemo jedni druge, odlučili smo da se ne prepoznajemo međusobno. Kada prolazimo jedni pored drugih na ulici ne gledamo se. Postojale su određene mogućnosti da se vidimo, ali to se nikada nije događalo u javnosti.“
Međutim, ono što je u toj ranoj fazi nacističkog terora bilo najtragičnije, jeste upad u Institut seksualnih nauka, koji je još 1919. godine, osnovao dr Magnus Hiršfeld. Tom prilikom, odneseno je na desetine hiljada knjiga, naučnih radova, istraživanja na temu (homo)seksualnosti. Tokom perioda Vajmarske Republike, kada je vladala liberalna atmosfera u društvu koje se oporavljalo od užasa rata, Hiršfeld, i sam homoseksualac, je vodio bitku protiv Paragrafa 175. Krivičnog zakonika, iz 1871. godine, koji je stavljao homoseksualnost van zakona. To je viđeno od strane nacista kao direktan jevrejski atak protiv Nemačke. Zato je 6. maja 1933. godine, u Berlinu organizovano masovno spaljivanje knjiga, koje su označene kao degenerativne, među kojima je bilo i oko 12 hiljada knjiga ovog Instituta. Sam Hiršfeld je izbegao hapšenje, jer se u tom trenutku nalazio u Parizu.
Prvi kontingent homoseksualnih zatvorenika, pristigao je u koncentracioni logor Fulsbitel u Hamburgu, tokom jeseni 1933. godine.
Prelomna tačka u represiji prema homoseksualcima bila je tzv. Noć dugih noževa, 30. juna 1934. godine. U nameri da ukloni protivnike svog ličnog autoriteta u partiji, Hitler je organizovao masovnu likvidaciju partijski nepodobnih ljudi, među kojima je najznačajniji bio Ernst Rem, vođa SA trupa (partijske policije). Rem je bio član Hiršfeldove Lige za ljudska prava, jer je bio homoseksualac, i redovno je posećivao predavanja na Institutu, što su obilato koristili protivnici Hitlera. Tokom čistke te noći, pobijeno je preko 1000 ljudi, a kao glavni razlog je navedena borba protiv homoseksualnosti.
Govoreći, dve godine kasnije, o Removom slučaju, najekstremniji homofob u nacističkim redovima, Himler, izjavio je: „Homoseksualnost je simptom degeneracije, koji može uništiti našu rasu. Moramo se vratiti starom nordijskom principu: uništenju degenerisanih.“
Te iste godine, Gestapo je formirao Odeljenje za homoseksualce, na čijem čelu se nalazio zloglasni Jozef Mesinger, kasnije prozvan „varšavski mesar“. Policija, širom Nemačke, imala je zadatak da sastavlja tzv. ružičaste liste, na koje su stavljani svi policiji poznati homoseksualci još od 1900. godine. Samo je berlinska policija sastavila spisak od 30 hiljada homoseksualaca. Vodeća nacistička glasila zahtevala su smrtne kazne za homoseksualce.
Naredne, 1935. godine, nacisti su pooštrili odredbe Paragrafa 175. KZ. Pomenuta odredba iz 1871. godine, koja je glasila: „Protivprirodni blud, koji je počinjen između osoba muškog pola ili od strane osobe sa životinjama kažnjava se zakonom; takođe, može se kazniti oduzimanjem građanskih prava“, sada je izmenjena: „Muškarac, koji vrši bludne radnje nad drugim muškarcem ili nad kojim se vrše bludne radnje, biće kažnjen zatvorom. Saučesnika, koji u vreme dela ima manje od 21 godine, sud može u posebno lakim slučajevima osloboditi kazne.“ Paragraf je dopunjen stavom 175a, u kojem je propisano da se „popravnom institucijom do deset godina, a u slučaju olakšavajućih okolnosti, zatvorom od tri meseca“, mogu kazniti: homoseksualni čin pod nasiljem i pretnjom; homoseksualni čin koji proizilazi iz službenog odnosa (nadređeni-podređeni); homoseksualni čin sa osobama mlađim od 21 godine; muška prostitucija. Sudovi su ove odredbe široko tumačili, pa se pod homoseksualnim činom smatrao poljubac, zagrljaj, čak i homoseksualna fantazija. Tako je zabeležen i slučaj da je čovek osuđen jer je gledao seksualni čin u parku, posmatrajući samo muškarca. U nacističkom sistemu kriminalna namera je bila značajnija od samog kriminalnog dela.
Za razliku od muške homoseksualnosti, lezbejke nisu bile sistematski progonjene. Lezbejke nisu smatrane glavnom pretnjom nacističkom poretku, jer su, ipak, mogle obavljati funkciju rađanja. „Najveća usluga koju žena može napraviti zajednici jeste rađanje rasno zdrave dece za opstanak nacije.” – izjaviće Rudolf Hes. Lezbejke su smatrane „asocijalnim“ osobama.
Himler 1936. godine osniva Centralni ured Rajha za borbu protiv homoseksualnosti i abortusa, pod izgovorom ugroženog nataliteta. Govoreći o homoseksualnosti, februara 1937. godine, Himler je izrazio bojazan za disbalans u natalitetu Nemačke, rekavši da će 2 miliona poginulih Nemaca u Prvom svetskom ratu i 2 miliona homoseksualaca, odvesti Nemačku u katastrofu. „Ima homoseksualaca koji kažu: ’Ono što ja radim je moja stvar, čisto privatna stvar.’ Međutim, sve stvari koje se tiču seksualne sfere nisu privatna stvar individue, već označavaju život i smrt nacije, označavaju svetsku moć…“, kazao je Himler. Tom prilikom, objavio je da će svaki homoseksualac završiti u logoru i biti ubijen ako pokuša pobeći.
Nakon ovoga, u društvu je podsticano potkazivanje homoseksualaca – u školama, na radnim mestima, među komšijama… Sastavljane su liste sigurnih i potencijalnih homoseksualaca. Himler je naredio da se homoseksualci pošalju u logore odmah po odsluženju zatvorske kazne, kako bi bili „reedukovani“, a to se moglo preduprediti jedino ako bi osoba pristala na kastraciju.
Upravo je u periodu 1937-39. progon homoseksualaca dostigao vrhunac – polovina osuđenih tokom nacističkog režima, uhapšena je u ovom periodu. Inače, procenjuje se, da je između 1933. i 1945. uhapšeno oko 100 hiljada homoseksualaca. Oko 50 hiljada ih je osuđeno. Većina osuđenih je poslata u redovne zatvore, dok je između 5 i 15 hiljada poslato u koncentracione logore. Ne postoji precizan podatak koliko je homoseksualaca stradalo u logorima. Rudiger Lautman procenjuje da ih je stradalo oko 60%. U odnosu na druge kategorije zatvorenika, sem Jevreja, procenat smrtnosti homoseksualaca je bio visok (40% politički zatvorenici, 35% Jehovini svedoci…).
Homoseksualci su u koncentracionim logorima bili podvrgavani posebno teškom i surovom režimu. Prema Himlerovoj naredbi, oni su smeštani u logore trećeg stepena. Šanse za preživljavanje u logorima trećeg stepena su bile izuzetno male. Homoseksualci su se u logorima prepoznavali po ružičastom trouglu prišivenom na levu stranu logoraškog odela, tako da nisu mogli izbeći prolaz kao heteroseksualni, što je izazivalo neprijateljstvo ne samo nacističkih oficira i stražara, već i samih zatvorenika hetero orijentacije. Dodeljivani su im najteži radni zadaci, bili su izlagani hladnoći, gladi, bolestima, batinama, dugotrajnom iscrpljujućem radu… Nad homoseksualcima su vršeni i medicinski eksperimenti u cilju „pronalaženja leka“ protiv homoseksualnosti. Najbrutalniji u tom pogledu bio je zloglasni danski doktor Karl Vernet, koji je u koncentracionom logoru Buhenvald, ubrizgavao homoseksualcima injekcije testosterona, smatrajući da će time da oživi njihovu muškost i izleči ih. U logorskim spavaonicama, homoseksualci su bili pod neprestanom svetlošću i nisu smeli držati ruke ispod ćebeta, kako bi bili sprečeni da masturbiraju. Neretko, stavljani su zajedno u isti krevet sa Jevrejkama i Romkinjama, kako bi bilo provereno da li „lečenje“ ima efekta. Rudolf Hes, upravnik logora Aušvic, u svojim memoarima beleži da su, homoseksualci bili odvajani od drugih zatvorenika, kako bi se sprečilo da šire „homoseksualnu zarazu“ među ostalom logorskom populacijom.
Jedan od preživelih zatvorenika daje jednu od mnogobrojnih slika tretmana homoseksualaca u logorima: „Bio je mlad i zdrav čovek. Prva večernja prozivka nakon što je došao u našu kaznionicu bila je njegova poslednja. Kada je stigao, zaplenjene su mu stvari, ismejan je, zatim pretučen i šutiran i na kraju ispljuvan. Trpeo je sam i u tišini. Zatim su ga stavili pod hladan tuš. Bilo je mračno zimsko veče i stajao je ispred baraka tokom te duge, hladne noći. Kad je svanulo, disanje mu je postalo teško. Kasnije je, kao uzrok njegove smrti, navedena bronhijalna pneumonija. Ali pre nego što je došlo do toga, opet su ga tukli i šutirali.
Zatim je bio vezan za stub i stavljen pod reflektore, dok se nije počeo znojiti, zatim je ponovo stavljen pod hladan tuš. Umro je tokom večeri…“
Mnoga svedočanstva su ostala neispričana ili izgubljena, iz razloga što su nakon oslobođenja Saveznici nastavili nacističku politiku prema homoseksualcima. Paragraf 175. je i nakon sloma nacističkog režima ostao na snazi, sve do 1994. godine. Homoseksualci su bili izuzeti od ratnih reparacija i odštete, a mnogi su, uprkos boravku u logorima, morali da nastave odsluženje kazne u redovnim zatvorima, zbog svog „zločina“ homoseksualnosti. Oni su i dalje smatrani kriminalcima. Federalni ustavni sud u Karlsrueu, presudio je 1957. godine, da je dopunjeni Paragraf 175. KZ iz 1935. godine, bio ustavan, jer „nije zadirao u slobodan razvoj ličnosti“ te da „ne sadrži obeležja nacionalsocijalizma“. Šta više, sud je preporučio da se maksimalna kazna udvostruči, jer homoseksualci „vređaju moralne osećaje nemačkog naroda“. Američki i britanski advokati su dokazivali da su homoseksualci pravedno osuđeni i da „nemaju nikog drugog da krive osim sebe“. Paragraf 175. je delimično revidiran 1969. godine, ali je ostao na snazi još dve i po decenije. Smatra se da je u periodu 1945-69. u Zapadnoj Nemačkoj, ponovo uhapšeno oko 100 hiljada homoseksualaca, a da ih je polovina osuđena na zatvorske kazne. Opravdavajući očuvanje Paragrafa 175. Vlada Konrada Adenauera je saopštila: „Što se tiče muške homoseksualnosti, pravni sistem mora više nego u drugim oblastima da podigne bedem protiv širenja ovog poroka, što bi u suprotnom predstavljalo ozbiljnu opasnost za zdrav i prirodan život ljudi.“ Mnogi homoseksualci, nakon oslobođenja iz logora ili zatvora, nisu smeli da se vrate svojim kućama, kako zbog svojih iskustava u logorima i zatvorima, tako i zbog straha i stigme koji su još uvek vladali u Nemačkoj prema homoseksualnosti. Mnogi su izgubili svoje pređašnje poslove i imovinu, te su bili prepušteni sudbini. Za razliku od ostalih žrtava, nisu od države mogli dobiti čak ni psihološku pomoć.
U Istočnoj Nemačkoj (NDR), pod sovjetskom kontrolom, tretman homoseksualaca je bio dosta liberalniji. Iako je ostala stara verzija Paragrafa 175. pre nacističke revizije, odustalo se od kažnjavanja homoseksualnih radnji koje nemaju posledica po socijalističko društvo, čime je, de facto, legalizovana homoseksualnost. Revizijom KZ (Paragraf 151.) iz 1968. godine, ostala je samo odredba kojom se kažnjava istopolni seksualni odnos sa maloletnom osobom. Vrhovni sud NDR oborio je presudu iz 1987. godine, po Paragrafu 151. uz obrazloženje: „Homoseksualnost, jednako kao i heteroseksualnost, predstavlja varijantu seksualnog ponašanja. Homoseksualne osobe time ne stoje izvan socijalističkog društva i njima su građanska prava zagarantovana kao i svim drugim građanima.“ Tako je parlament NDR, godinu dana kasnije, ukinuo i Paragraf 151. propisavši jednaku dob za stupanje u homoseksualne i heteroseksualne odnose – 16 godina.
Rudolf Brazda, Nemac češkog porekla, bio je poslednji preživeli gay logoraš – umro je 2011. godine, u svojoj 98. godini u Francuskoj.
Gay Holokaust, kao jedna od najmračnijih stranica ljudske istorije, opomena je svima da borba za slobodno društvo mora biti neprekidna i dosledna, kako se ne bi ponovilo ovo tragično iskustvo. I najmanji oblik diskriminacije jeste pretnja celoj zajednici, jer ono što se danas događa određenom pojedincu, sutra lako može postati opšti obrazac ponašanja prema svima. Zato je vrlo važno prepoznavati svaki oblik represije koji unižava ljudsku ličnost i slobodu i stati mu na put. Kako kaže čuveni Bertrand Rasel: „Najvišu vrednost treba tražiti u pojedincu, a ne u kolektivu. Dobro društvo je samo sredstvo za dobar život pojedinaca koji ga čine, a ne nešto što ima vrednost samo po sebi. Sloboda pojedinca je glavni uslov ostvarenja dobrog života…“
Slava stradalim homoseksualcima!
Vaša žrtva neće biti zaboravljena!
Piše: Igor Maksimović
Više tekstova iz broja 50 – oktobar 2019. možete pročitati na:
