Lana Bobić, teološkinja iz Hrvatske, članica je i suosnivačica više aktivističkih inicijativa, organizacija i platformi vezanih za ljudska prava žena, izbeglica, manjinskih i marginalizovanih grupa. Razgovarala sam sa njom na koji način Crkva i različiti pojedinci mogu uticati na izgradnju inkluzivnijeg društva, te je zamolila za tumačenje određenih biblijskih tekstova.
Čini se da je retorika koja je široko rasprostranjena među pripadnicima abrahamskih religija da je homoseksualnost greh, nekakvo devijantno ponašanje?
Na nivou hrišćanstva tumačenja i razumevanja homoseksualnosti su različita. Čak i kada određena hrišćanska zajednica ima određeni stav prema homoseksualnosti, ne znači da svi članovi te zajednice takav stav podržavaju. Ako bi generalizovali, na nivou hrišćanstva, sama homoseksualnost, odnosno seksualna orijentacija, se ne smatra grehom, dakle osoba nije grešna samo zato što je neke seksualne orijentacije, no najzastupljeniji stav među hrišćanskim crkvama jeste da je seksualni čin između dve osobe istog pola grešan. Na primer, u Rimokatoličkoj crkvi osoba se ne smatra grešnom zbog seksualne orijentacije, ali se grehom smatra seksualni čin između dve osobe istog pola. To je u velikoj meri određeno načinom na koji Rimokatolička crkva razume seksualnost, odnosno time što seksualni čin usko vezuje uz cilj prokreacije od strane sakramentom braka združenog para. Najveću različitost imamo među protestantskim zajednicama gde neke homoseksualni čin smatraju grehom, dok su neke otvorene u potpunosti prihvatiti homoseksualnost i sklapati istopolne brakove.
Ako je upražnjavanje istopolnog odnosa greh, šta je sa seksualnim odnosom pre braka hetero parova ili seksualnim odnosom između supružnika ali iz požude, a ne sa ciljem začeća?
Odnos Rimokatoličke crkve prema ljudskoj seksualnosti i rodnim odnosima je poprilično problematičan i proizvodi ili perpetuira štetne prakse dominacije i subordinacije. To je kompleksno pitanje koje bi tražilo puno širi prostor nego ga ovde imamo pa ću umesto pokušaja odgovora samo pitati: Nije li licemerno da je ženama stvoren klitoris, organ čija je funkcija isključivo orgazam, a da se ženski užitak i užitak kao takav od strane i Crkve i društva toliko mistifikuje, posramljuje, prećutkuje pa i demonizuje? Odakle potreba za kontrolom seksualnosti i koji je njen cilj? Odakle i čemu heteronormativne rodne hijerarhije? Ko i kako profitira od svođenja žena na inkubatore, a muškaraca na osvajače?
Kako se biblijska priča o Sodomi i Gomori često instrumentalizuje u cilju demoniziranja LGBT+ osoba od strane verskih ultrakonzervativaca i fundamentalista, volela bih da je objasnimo. Dakle, žitelji Sodoma su tražili od Lota, kod koga su boravili anđeli, da “upoznaju” njegove goste. Ako pođemo od toga da je “upoznati” biblijski eufemizam za “imati snošaj, polni odnos”, te da Lotovi gosti (anđeli) ne bi želeli da imaju polni odnos, zar se onda ovde ne radi o silovanju? I samim tim onda o žiteljima Sodome ne bi moglo da se govori kao homoseksualcima, već kao o seksualnim nasilnicima?
“Upoznati” ne bi mogli smatrati biblijskim eufemizmom za polni odnos jer isti glagol ima različita značenja u različitim tekstovima, od kojih je jedno od značenja i seksualni odnos, ali unutar braka. I kod priče o Sodomi i Gomori teolozi imaju različita stajališta o ovom prevodu, bilo da impliciraju ili uopšte ne impliciraju seksualni odnos u prevod spomenutog glagola. Ukoliko impliciramo polni odnos, apsolutno ste u pravu kada prepoznajete problem seksualnog nasilja, a ne homoseksualnosti. Naime, Lotu dolaze tražiti goste, odnosno strance svi stanovnici, sav narod Sodome. Zanimljivo je da ultrakonzervativci i fundamentalisti ne vide problem u seksualnom nasilju, čak i kada Lot umesto svojih gostiju, stranaca koje je ugostio, nudi svoje ćerke, device da se s njima radi šta hoće. Rulja ne dolazi da zahteva odnos koji podrazumeva pristanak i užitak, već dolazi izvršiti nasilje i nasilno ponižavanje (seksualno, ako impliciramo seksualni odnos u ranije spomenuti glagol). Priča o Sodomi i Gomori je poprilično kompleksna priča koja nam može puno toga reći, ali ništa na temu homoseksualnosti kao takve, već na grehe bluda, seksualnog nasilja, oholosti, arogancije, neposlušnosti Bogu, života u izobilju bez pomoći siromašnima, negostoprimstvu, odnosno nespremnosti za prihvatanje stranaca.
Da li u samom tekstu stoji eksplicitno objašnjenje za šta su kažnjeni Sodomci?
U tekstu o uništenju Sodome ne, ali se kroz više biblijskih tekstova Sodoma i Gomora spominju u kontekstu gradova uništenih zbog opačina i greha. Starozavetni proroci kao razloge uništenja navodiće, na primer, neosetljivost prema potrebama siromašnih, oholost, aroganciju, preljubništvo… Neki egzegete će, kontekstualizujući priču o Sodomi u širi biblijski tekst, prepoznati nespremnost prihvatanja stranaca i gostoljubivost prema njima. Fundamentalisti će se fiksirati isključivo na Judinu poslanicu i kontekst u kojem se tamo spominju Sodoma i Gomora.
U Bibliji se nalazi i interesantan odnos Rute i Noemi. Noemin muž i oba sina umiru, pa njene snaje Ruta i Orpa ne mogu prema tadašnjem propisu da se udaju za brata preminulog muža, već bi trebalo da se vrate primarnoj porodici, što Orpa i čini, dok Ruta odlučuje da ostane sa Noemi. Pri čemu se ovde koristi izraz „prijanja“ uz svoju svekrvu, koji se u Bibliji koristi i za opisivanje seksualnih odnosa.
Kada tumačimo tekstove, važno je, kao i kod glagola upoznavati, razumeti da hebrejske reči često imaju višestruko značenje i da se isti glagol različito tumači u različitim tekstovima. U tom smislu mi možemo predlagati, različitim egzegetskim metodama argumentovati, ali ne možemo tvrditi da je nešto tako i nikako drugačije. Tumačenje biblijskog teksta nam tako ne daje nužno gotove odgovore nego nas tera na postavljanje pitanja. Kakav je odnos i priroda odnosa Rute i Noemi mi ne možemo sa sigurnošću utvrditi. Možemo utvrditi da su izrazito bliske, no da li je odnos svekrve i snahe koji po ondašnjoj tradiciji izlazi iz okvira svekrve i snahe odnos sličan odnosu dve sestre, majke i ćerke, dve prijateljice ili pak dve ljubavnice, mi ne možemo sa sigurnošću tvrditi. No imamo elemenata i opravdanja to se pitati i to ne bi trebalo biti ništa skandalozno i nikakav tabu, već mogućnosti koje nas teraju na otvaranje prema bliskosti kao ključnoj komponenti različitih vrsta odnosa koja nije rezervisana samo za društveno propisane forme odnosa, kako uostalom pokazuju Ruta i Noemi.
Može li osoba biti i pripadnik/ca LGBT+ zajednice i vernik/ca, odnosno šta biste poručili vernicima koji prolaze kroz iskušenja mogu li i dalje biti hrišćanin ili pripadnik bilo koje druge vere ako su, na primer, gej?
Sve vernice/ke, bez obzira na seksualnu orijentaciju, pol, rodni identitet, rasu, etničko, nacionalno poreklo, socijalno-ekonomski status, invaliditet ili poteškoće, želim da podsetim da nas Bog:inja prihvata takve kakvi jesmo. Voli te i veruje u tebe. Žao mi je što mi ljudi nismo u stanju voleti i verovati u druge onako kako Bog:inja voli nas, zbog čega se različite ranjive grupe, uključujući LGBTIQ* vernice/ke, često suočavaju sa odbacivanjem, osuđivanjem i mržnjom… Naši identiteti nisu greh, ali odbacivanje, osuđivanje i mržnja jesu.
Razgovarala: Jovana Ivetić
Više tekstova iz broja 78 – jun 2024. možete pročitati na (Klik na sliku):
